Pravoslavni Božić je jedan od najvažnijih i najradosnijih hrišćanskih praznika, koji se slavi 7. januara prema julijanskom kalendaru. Ovaj datum je specifičan za pravoslavne crkve koje se pridržavaju julijanskog kalendara, dok katolička i većina protestantskih crkava praznuje Božić 25. decembra, prema gregorijanskom kalendaru. Božić u pravoslavlju slavi rođenje Isusa Hrista, Spasitelja sveta, i simbolizuje ljubav, mir, nadu i obnovu.
Sveti Stefan i Stevanjdan: Duhovna i kulturna baština
Sveti pravomučenik i arhiđakon Stefan, prvi hrišćanin mučenik, zauzima značajno mesto u pravoslavnom kalendaru. Njegov dan, 9. januar, poznat kao Stevanjdan, ne samo da je verski praznik već i bogata tradicija duboko ukorenjena u narodne običaje, obeležavajući duhovnu snagu, plodnost i zajedništvo.
Narodni običaji na Stevanjdan
Iznošenje božićne slame
Jedan od najvažnijih običaja na Stevanjdan jeste iznošenje božićne slame iz kuće. Ova slama, koja je tokom Božića simbolizovala toplinu i rodnost, sada se prenosi u štale, voćnjake i pčelinjake, kako bi blagoslovila prirodu i obezbedila dobru godinu. U nekim krajevima se veruje da prilikom iznošenja slame treba postupati tiho, kako bi se izbeglo loše znamenje.
Posebni običaji u različitim krajevima
- Vojvodina: Žene pažljivo iznose slamu, dok metle, korišćene za njeno čišćenje, čuvaju kao simbol zaštite doma i zdravlja.
- Šumadija: Domaćin simbolično odlazi u voćnjak da “poseče” nerodno drvo, ali se ovaj čin obično prekida uz poruku nade da će drvo ipak roditi. Blagorodna slama se stavlja među grane kako bi podstakla plodonosnost.
Slavski sto
Kao i za svaku slavu, slavski kolač, ikona svetog Stefana i slavska sveća zauzimaju centralno mesto na stolu. Okupljanje porodice, kumova i prijatelja simbolizuje važnost zajedništva. Stevanjdan je prilika da se obnovi duh zajednice i podeli radost praznika.
Sveti Stefan: Prvomučenik hrišćanske vere
Sveti Stefan je bio jedan od prvih đakona izabranih da služe siromašnima u Jerusalimu. Zbog svoje vere, pobožnosti i čuda koja je činio, privukao je neprijateljstvo jevrejskih vođa. Njegova beseda u kojoj je optužio Izraelce za izdaju proroka i Hrista izazvala je osudu, a lažna svedočenja dovela su do njegove smrtne kazne kamenovanjem.
U trenutku mučeništva, Sveti Stefan je, prema predanju, gledao ka nebu i video Presvetu Bogorodicu i Svetog Jovana Bogoslova kako se mole za njega. Njegova smrt ostala je primer nepokolebljive vere.
Zaključak
Stevanjdan je dan dubokog duhovnog i kulturnog značaja. Dok podseća na mučeništvo Svetog Stefana, ovaj praznik slavi tradiciju i veru kroz običaje kao što su iznošenje božićne slame, briga za plodnost prirode i okupljanje porodice. Kroz ove običaje, generacije čuvaju povezanost s korenima, prirodom i duhovnošću, osnažujući zajedništvo i poštovanje prema svetitelju i njegovom nasleđu.
Božić je praznik koji podseća na rođenje Isusa Hrista u Vitlejemu, u štali, koji je došao kao spasitelj i Božji sin. Za pravoslavne vernike, ovaj praznik ima duboko religiozno značenje, jer veruju da je Božić ispunjenje Božje obljave o spasenju sveta. Isusovo rođenje predstavlja početak novog života i nade za čovečanstvo.
