Vjerujemo da ste jako rijetko viđali osobe sa svijetlom bojom očiju. Imamo zelene i plave boje, međutim imamo i osobe koje variraju sa bojom očiju, u zavisnoti od rasspoloženja ili vanjskog vremena…
Boja očiju je jedno od prvih fizičkih svojstava koje primetimo kod drugih, a među svim mogućim bojama, plave oči često se smatraju najlepšim. Ova jedinstvena boja očiju ima svoje specifične naučne temelje, a istraživanja su otkrila zanimljive detalje o tome kako su se plave oči pojavile i zašto su tako specifične.
Plave oči nisu oduvek postojale u ljudskom genomu. Iako danas možemo da ih vidimo u mnogim delovima sveta, posebno u Evropi, plave oči su rezultat specifične genetske mutacije koja je pre 6.000 do 10.000 godina nastala kod jednog pojedinca – pretka svih današnjih plavookih ljudi.
Genetski osnov plavih očiju
Naučnici sa Univerziteta u Kopenhagenu pod vođstvom profesora Hansa Ajberga sproveli su istraživanje koje je pokazalo da je genetska mutacija koja je dovela do pojave plavih očiju nastala na specifičnom mestu u genomu. Mutacija je obuhvatila gen HERC2, koji ima uticaj na gen OCA2, odgovoran za proizvodnju melanina – pigmenta koji daje boju očima.
-
Gen OCA2 je odgovoran za proizvodnju melanina u dužici oka, koji određuje da li će oči biti tamnije (smeđe) ili svetlije.
-
Mutacija u HERC2 genu deluje kao prekidač koji smanjuje aktivnost OCA2 gena. Zbog smanjenja melanina u dužici oka, dolazi do pojave svetlije boje očiju – plave, ali ne zbog plavog pigmenta, već zbog razlike u količini melanina. Ova smanjenja pigmentacija omogućava svetlosti da se rasprši kroz dužicu oka, što stvara efekat plave boje, slično načinu na koji vidimo plavo nebo.
Zajednički predak plavookih ljudi
Naučnici su uočili da svi plavooki ljudi širom sveta dele istu genetsku mutaciju. To znači da svi plavooki pojedinci potiču od jednog zajedničkog pretka koji je nosio ovu mutaciju pre hiljadama godina. Ovo otkriće je zaista fascinantno, jer ukazuje da je pojava plavih očiju rezultat jednog genetskog događaja, a ne više nezavisnih mutacija koje su se desile u različitim vremenskim periodima ili geografskim područjima.
Istraživanje iz 2008. godine, u kojem su analizirani uzorci DNK osoba sa različitim bojama očiju, pokazalo je da je mutacija koja dovodi do plavih očiju zajednička za sve ljude sa ovom osobinom. To daje jasan dokaz da je pojava plavih očiju rezultat jednog, zajedničkog genetskog događaja.
Migracije i širenje mutacije
Ova mutacija, koja se dogodila pre više hiljada godina, smatrana je jednim od ključnih faktora u evoluciji i migracijama ljudskih populacija. Smatra se da je mutacija nastala među populacijom koja je migrirala iz Afrike ka Evropi, tokom preistorijskih migracija. Kako su ljudi naseljavali nove oblasti, mutacija se širila, a plave oči su postale češće, naročito među evropskim stanovništvom, gde su danas najzastupljenije.
-
Evropa je danas najpoznatija po plavookim osobama, iako se plave oči mogu naći i među ljudima iz drugih delova sveta, posebno u Severnoj Americi.
Veza sa drugim bojama očiju
Plave oči nisu jedina svetla boja očiju koja se javlja kod ljudi. Na primer, zelene oči su takođe rezultat smanjenog nivoa melanina, ali iz drugih genetskih razloga. Dok plave oči nastaju zbog mutacije koja smanjuje proizvodnju melanina u dužici oka, zelene oči imaju drugačiji mehanizam, ali oba tipa boje očiju ukazuju na varijacije u genima koji kontrolišu pigmentaciju.
Profesor Ajberg je objasnio da je upravo razlika u mehanizmima boje očiju ključ za razumevanje kako se razne boje očiju razvijaju i kako one mogu pružiti uvid u ljudsku evoluciju i genetske veze među ljudskim populacijama.
Zaključak
Plave oči, uz sve svoju vizuelnu lepotu, predstavljaju i trag ljudske evolucije. One su posledica genetske mutacije koja je postala prepoznatljiva osobina mnogih ljudi širom sveta, a posebno u Evropi. Ova mutacija nosi sa sobom bogatstvo istorije i pokazatelj migracija, genetskih varijacija i nasledstva. Iako danas mnogi ljudi sa plavim očima možda nisu svesni svog genetskog porekla, oni zapravo nose u sebi deo ljudske istorije koji je oblikovao naš svet.
Dakle, plave oči nisu samo fizička karakteristika, već i podsećanje na prošlost koja nas povezuje sa našim precima i koja nas, nesvesno, podseća na značaj genetske povezanosti i evolucije.
